Pu Tlangliana (87) Pinkhung Khua Kawmna

Pinkhung khua hi Tahan leh a chheh vel Mizo khuaah chuan khaw upa tak a ni. Ni 25. 4. 2010 khan Pinkhung khuaah ka lenga, kum 87 laia upa putar pakhat hi an inhnuaiah a lo thu a. A bulah chuan ka va thu ve a, pa kawm nuam tak mai leh ti ti duh tak mai hi a ni a. A beng hraitna chu a la tha hle a, ring taka au ngai lo vin kan inkawm thei a, mahse a khaw hmuh erawh a fiah vak tawh lo. An in upat tawh zia leh tuna Pinkhung khuaa in dingah chuan a upa ber a nih tawh thute min hrilh a. Pingkhung khua a pem luh lai chanchin te pawh min hrilh a. Tichuan keipawh ka mi hmuh duhte ka hmuh hnuah chuan Bike-in ka tlan haw ve ta a.
In ka thlen hnu chuan ka putar kawm kha ka rilruah a awm reng a. Kan pi leh pu kum upa tak tak ten mual min liam san zel a. An thu leh hla thangtharte hriat tur tha tak takte hi phawrh chhuah lova a tham ral mai thin hi a pamhmai thin hle hian ka hria a. Hei hi keini thangthar zawkte hian kan mawhphurhna lian tak niin ka hre ve tlat mai a. Tichuan ka ballpen leh lehkhapuan ka la sawk sawk a, Pinkhung lam pan chuan ka inkhalh chhuak leh a, hetiang hian interview-na ang reng chu ka neihpui ve ta rawih mai a ni.
P: Ka pu I hming min hrilh theih an gem?
T: Ka hming chu Tlangliana a ni.
P: Kum engzat nge i nih?
T: Kum 87 ka ni.
P: Kum 1923 velah i piang tihna a ni maw?
T: A nia nge, kum sang khat zakua zawng hi chuan pian kum hi kan lo chhut ve ngai lova.
P: Ka pu, khawi khaw chhuak nge i nih?
T: Leisen khaw chhuak ka ni. Champhai atang ni khat kal.
P: Kawl phaia I pem hian kum engzat nge I nih?
T: Kan pem kum chiah hi 1948 kum January thla a ni.
P: Chuti chu kum 25 vela upa i nih dawn chu maw (“A ni ang,” tiin min chhang a). In rawn pemin nupui i nei tawh em?
T: Aw, tleirawl tein ka nuin a nau fanu min neihtir a. Nu leh pate nen chhungkuain ka pem lut.
P: Eng rilru puin nge kawlphaiah in pem luh?
T: Ei in a awlsam an ti a, Leilet hi kan pem chhan a ni deuh ber mai.
P: Kawlphaia in pem luhin khawiah nge in innghah hmasak ber?
T: Tahan-ah kan innghat phawt a. Chunglai chuan Tahan bazaar chhak lamah hian in a la awm lova.
P: Pinkhung khuaa i pem luh dan min hrilh thei em?
T: Tahan atang ‘Te Kung Nan’ chu pem nan ka va en a, Pu Chawnthlenga te chauh an la awm a, Pu Chawnthlenga chuan Te Kung Nan pawh ka tiphal hlei nem “Kung Te Nan” asin ka tih, a ti a. Chumi tum chuan kawl hovin luiah bomb an lo vawm a. Vaphai tlangval pemna tur zawng nen chuan kawl ho bomb vawmah chuan sangha kan man ve a, tuiah chuan ka liluh a, chhung tlei chu ka man ve a. Chu chu Pinkhung khuaah ka khai luta, kan u Kamliana te inah ka khai luta tichuan Tahan atang kan inthiar thla nghal a, tichuan Pinkhungah chuan kan inbengbel ve ta a ni.
P: Chutihlai chuan in engzat vel nge innih? In khaw lal tunge ni?
T: Chutihlai chuan in 30 vel kan ni. Kan khaw Lal chu Lalbuaia a ni.
P: In in hi eng tik kuma i sak nge ni?
T: Kum 1954-a ka sak a ni a, tunah chuan kan khuaa in dingah chuan a upa ber a ni ta.
P: Eizawnna lam engtin nge hma i lak?
T: Leilet hi a ni mai.
P: Leileh chu i thiam ve nghal mai em ni?
T: A hmuh pawh ka la hmu ngai lova, Chaung Htaik kawng thlangah mi pakhatin hal a lo chhun a, ka lo ti ve chhin ka ti a. Ka thiam lo khawp mai, a neitupain min rawn hmu a, bang rawh ka lo i tibawk zo dawn e min ti a. Lei ka leh tantirh chuan Thruan atang an chhuk thin tih pawh ka hre lova, Bawng hrui vawn a ngai bawk nen kut a indaih lo duh khawp mai, tin bial chhung tui an sah thin tih pawh ka hre lo, a li luau mai thin a. Bawng ka barh a, a hrui a mar tlat mai a, an vir an vir kual mai a ni.
P: Sumdawnna lam hi i ti ve em? Eng bungruate nge i ken deu h ber thin?
T: Ti ve e. India cheng 1000 hi Burma cheng 1400-in ka lei a, Rangon leh Aizawl kan kar a, tarmit frame te kan zuar thin. He ta tang hian ko ngatin Aizawl thleng ka phur a, a hau tak thin khawp mai. Motor hi Tedim thleng a tlan tawha mahse inman a tam em avangin kekawngah ka kal ngat ngat thin. Letpanchaung khawlu tlang chhip kan tan tlanga, Aizawl thleng ke ngatin kan phur ngat ngat thin a ni. Tin, darthlalang te, Chalung (chawhtawlh) beng nei te, lehkhapuan te ka keng deuh ber thin a. Lehkhapuan ken chang hi chuan kuli tam deuh lak a ngai a, kuli hian min daih thin lo.
P: Kawlphaia i pem tirh hian tlangram lama unaute hi kawlphaiah lo pem lut ve se tiin duhsakna i nei em?
T: Nei e, lo pem ve zel se ka tithin khawp a. Indo zawh 1946 atang khan kan pem nasa a. Tunah chuan pem pawh kan tam ve narawh e.
P: In buhbalte ramsain an suasam ngai em?
T: Sanghal a tam em em mai a, ven ngun a ngai thin hle a ni. Tlang silai hi 2 a awm a, hei hi sorkar hriat lohva a ruka kan neih a ni. Rifle a barrel tawi chi a ni.
P: “Kawl lal a lal” tih leh “Mizo lal a lal” tih hi enge a awm zia?
T: Kawl lal a lal te hnenah hi chuan Fathang leh sachhiah pek a ngai ve lo va, Mizo lal a lal te hnenah chuan pek a ngai ve thung a ni. Mipui te hi chuan kan lal te hi kawl lal a lal tir kan duh zawk a ni.
P: Fathang leh sachhiah tih hi tunlai thangthar tam takin an hre lo va, min hrilhfiah sak thei em?
T: Khua leh tuiten an lal hnenah kum tin buh an chhun thin hi Fathang a ni a. Hei hi an ram man a ni a. Keini hunah chuan in tinin buh tin 6 kan lal kan pe thin. Sachhiah hi chu sa kap leh awk ten lal hnena sa dar an pek thin hi a ni. Thirdengin sa ngum an hlauh ve thin.
Tum khat chu Varpui khua Kimchhuna leh Dosuta ten sa an awk-a an lalpa Kaphleia hnenah sa dar an pe lova, Pu Kaphleia chuan a khua atang a hnawt chhuak a, Kimchhuna chu Pinkhung khuaah a rawn pem. Khawtlangin sa dar pek tawh loh va, kawl lal a lal tir nise an tih vanga sadar hi pe lo a ni, mahse a hnawt chhuak ta tho a ni.
P: In lal leh mipui te inkar a tha em?
T: Lal leh mipui inkar a tha. Kan lal hi a hming chu Lalbuaia a ni, a sual lova ka chungah phei chuan a tha khawp mai. Tum khat chu a inah nula tlangval an pen thum lam chiam a, nula hnute lo ban tawkte an awm a niang, ka inah khatiang ka duh lo chhuak vek ru a ti.
P: Tunah hian in eng zat vel nge in nih a?
T: In 250 vel kan niin ka hria.
P: Tlawmngaihna chungchang hian sawi duh i nei em?
T: Kan thalaite hi an tha viau e. Khawhar in riah leh lenkhawm chungchangahte inkhawmna te hmangin zan thum an bithliah a, an tithiam khawp mai. Keini hun ve lai chuan kan riak rei thin khawp mai. Kei phei chu ka riak ngar ngar thin. Tunah chuan phone te a awm a, zualko a awlsam ta. Tun hmain darthlalanga inphet ‘dot-das’ an hmang a, zanah chuan sihdet an hmang a. Union hunah vaiin an khap ta a ni.
Union-ah khan kan tui khawp mai a. Nang hi ka that ang che nga Union hi ding rawh se, ti sela kan ngam vek a ni, kan ruihchilh tak zet a ni. Fathang leh sachhiah ka pe a ngem kan ti a, Pu Khuangkhala (Pu Hmawrliana pa) hovin kan lam a, kan lawm a. Hetiang hian hlate kan sa a:
*Bai thak arva, artui khawn leh lal hnung zui reng ka ning tawh,
Kawltu chawina daltu a ni; (kawltu- tih hi hlo thlawhna, tuthlawh tihna a ni awm e)
Sazai lian pui pui a ni.
Zalen ramhual a ngai tawh lo,
Union-in kawng dal a ti che ( ‘Kawng zau taka hawnin a awm’ tih thluka sak a ni).
** Zalen muhil tho rawh u, ni a chhuak sang tawh em mai,
In kawmawl lal ho reng hi a lum lua e ka ti;
Union puanthuah a lum tawk tunah hian lo sin ve la,
Leng zawng zawng val lungrual hi i do zo hlei lawng e.
Tin, U Nu-a hoah pawh ka tui ve hle thin.
P: I chanchin dang min hrilh duh I nei em?
T: Ka sawi tawh ang khan ka zin ve thin a, kan khuaah hian nei nung ber nih ka tum a. Ni a en chhung hi chuan hna thawh reng mai hi ka duh thin a. Tum khat chu ka sumdawnnaah man ka tawk a, tin ka pa hi kum 50 mi lek niin a boral a. Chuta tang chuan ka sumdawnna ka ti tawp a, rei tak dam tur ka ni bik si lo va tangka zawng reng renga awm chu tiin ka sumdawnna chu ka ti tawp a, leileh lam erawh chu ka bei zel tho va. Ka naute ho zawng zawng pawh lo ka pe thei vek a, malsawmna ka dawng nasa a ni. Hetiang chen chen hi ka dam dawn th hria ila chuan tun ai hian ka thawk nasain kan khuaah hian ka hausa ber ngei ang. Kan khuaah hian mi pakhatin sangha manna len a sa a, kar khat chhungin a sa zo thei a, rang hi an ti khawp a. Len chu ka sa ve a, a ni li niah chuan ka deng hman der a ni. Chu len chu tawng thum len a ni. Hreawm hian a tuar zawk che a ni an tih hial khawpa hreawm tawrh chhel ka ni. (Thihna a pumpelh dan chi thum lai ngaihnawm tak pawh a sawi a, mahse a sei deuh ema ka ziak ta vek lo a ni, P).
P: In khaw thalaite tan thuchah sawi duh I nei em?
T: (Inngaitlawm takin; “keini angte chuan thu chah sawi tur kan nei ve lo ve,” a ti a. A fanuin, “ka pa sum zawnna lama i sawi thin i thahnem ngaihna te kha sawi la,” a lo ti a.). Tun lai thalaite hi sumdawng an tlemin tha hnem ngaihna an tla chham, hausak tumin hna hi thawk nasa se tih hi ka chah duh a ni.
Pu Tlangliana hi hnathawh lama thahnem ngai tak leh a hun hlu taka hman duh mi a ni a, "Ni hi a tla thlawn tur a ni lo va, zanah mei a eng thlawn tur a ni lo" a ti thin.

P = Puibawiha
T = Tlangliana