Puithuna

Puithuna kan tih te, Thiang lo kan tihte hi thil engemaw kan tih avanga mihringte chunga chhiatna, vanduaina thlen thei tura kan ngaih te hi an ni a.
Thlarau (spirit) leh huai biaa inthawi thinte hian Puithunna leh thiang lo kan tih hi an ngah bik em em ang tih hi a rin theih a ni. Engvang nge kan tih chuan, an hlauva, tlawn lungawi an duh a, an bia. Thlarau leh huai an biak te kha tihnat palh an hlau em em a, an huat thu sawi leh tawhpalh pawh an hlau hle thin a. Chuta tang chuan "puithuna" leh a bik takin "thiang lo" kan tih hi an siam chawp ta niin a lang. Tin a thente hi chu nun dan tha zirtirna te pawh an ni ve.
Kan pipute huna puithuna leh thiang lo kan tih tam tak kha han en ila; thlarau sual leh ramhuai an hlauh avanga thiang lo an ni deuh nual. Entirnan; kawna In sak chu a thiang lo, ramhuai ho liamna a ni a, an kalna dal taka in lo sak chu a thiang lo va ngaih a ni. Chhungkuaah thihna hial a thlen thei. Tunah chuan Kawn chu khaw tinah hmun lun lai ber leh inhmun to ber a ni ta zel a, thihna a thlen thu lam kan ngaihtuah ta hek lo. Tin, he thil hi kan piputen Khampat an chhuah san hnua an siam chawp niin a lang. A chhan chu, phaizawlah chuan 'Kawn' han tih bik tur a awm hran chuang si lova.

Puithuna kan tih tak hi chu an ni tin nuna thil tha lo thleng thei nia an hriat laka invenna atana khauh taka an inzirtirna chi khat (vau khanna) a ni ber a. Hnam fing deuh puithuna chu fing deuh tura ngaih pawh a ni ang. Mahse kan puithuna te hi en ila, mawl lai, hmanlai thil a ni deuh zel. Mihringte finna a lo sang zela, Science hmangin thil chi hrang hrangte chu finfiah zel a lo ni ta a. Puithunna chhuak thar pawh a awm ta lo reng a ni a tihtheih awm e. Mihring hi mawl tak chu la ni reng ila, puithuna hi a chhuak thar zel anga tun ai hian kan ngah hle tur a ni. Mahse tunah zawng a awm tawh sa pawh kan mausam ta zel zawk a nih hi. Kan Puithuna then khat i han tarlang ila:
Sephung laih laiin tumah a lu lamah awm loh tur; Upa tawng han hawh ve lawk ila, kan naupan lai chuan thian zahoin Sephung kan lai thin a, tichuan kan insiktir thin a ni. (Burmaah chuan Sephung hi Chep tiin kan ko), tunlai naupangte chuan an lai duh ta lo. “Sephung laih laiin tumah a lu lamah awm loh tur, meihawlah a chang duh" an ti thin a. Sephung laih lai chuan a lai ve lo te hi a bih hnai hnaiah an tang thin a, in cheh palh pawh hlauhawm thin tak a ni. Hei vang hian a ni ngei ang kan pipute khan fing takin he puithunna hi an lo hman thin ni. A lu lama awm a vangin Sephung meihawlah a chang hauh lovang le.
Puithuna nichiah lo mahse thu pakhat han zep lawk ila. Kan naupan lai khan ar kan talhin kan nu leh paten duhsak ni awm takin a lu leh a ke chu kan ei duhna turin Ar mit ei chu mit varan, a ke chu tlan chakna an ti a, lungawi em emin kan ei thin. Mitvarna leh tlan chakna tak tak chu ni sela tar leh a upa hlei hlei khan an mamawh zual awm tak an ni. Mahse kan ring ve em em zel zawng a nih kha!

Ni khata Chhim leh hmar, Chhak leh thlang zawng a in khat atanga zin chhuah a thianglo, ruang a chhuak duh. He thu hi tunlaiah pawh mi tam takin an la awi a, an la tih hle a ni. He thu a lo chhuahna chhan sawi tur chu ka hre lova, in khat atang a ruala zin chhuah huk chu in lo nghaktu tan a khawhar thlak hle dawn pawh a ni mahna. Thianglova min ngaihtirtu tak hi a buai thlak lai tak chu a ni a. Chu chu, a thiang lo a ni tih tanfung nei tura ngaihbel tur min zawntirtu hi a ni. Rinna avangin heng zawng zawng hi hneh theih a ni a, Pathian tana thil ropui tak tihtuma zin chhuah tumte tan lek phei chuan in daltir phal chi a ni lo. Tak takah chuan zin chhuak lova thi te hi kan zingah an tam deih zawk a ni.
Thenkhat phei chuan Rawngbawltu thawhtana kal chhuah ngai a ni lo, la cham hrih rawh te an ti a. An la thlehlel hle vangte pawh a ni mahna. Thenkhat leh chuan Nilai-a zin chhuah chu ka duh lo, kan lai hut duh te an ti bawk a. Khawngaih thlak tak an ni. Kei chuan an program a thawl deuha duh hun an la thlang theiah ka ngaih sak mai.

August Thla (Thitin thla)
Kan nu leh pate hi an la puithu hle niin ka hria. Innei turte hian palai kan intir thina, tichuan kan inneih ni leh thla turte chu kan palai, nu leh paten an ruat thin tlangpui a ni. Vawiin thleng hian August (Thitin thla)-a in nei hi ka la hre lo a ni. Hei vang hian kan nu leh pa te kan inneih ni leh thla ruattute hian August thla hi an lo la serhin an la puithu hle a nih awm hi maw ka ti ta ringawt mai a ni.
Mizo thla chhiar dan Rami pa ziak hi a sawifiah dan a tha khawp mai a, mahse ka tan chuan thil thar deuh a ni a, ka han past tawp mai teh ang;
"Chenna hmun leh tlang a dan ang bawkin thlai chin hun leh seng hun te, thing leh pangpar par hun te a inan vek loh avangin, mahni chenna ram milin thla hming an lo nei hrang thliah a ni tih hriat a tha.

1. Thi Tin Thla:
Buhcheng chin nachang an hriat hmaa an kum tawp thla chu “Thi Tin Thla” an ti a; sakhua lamah “Khawn then Thla, Kawngpui hawn Thla” an ti bawk. Tin, Minkut, Fang-er, Khawdo, Dawngrawlh, Dawngpui, Tho tiin hnam hrang hrangin hming an sa thliah a ni. A hun hriat theih dan chu: Derhken, Nawithang, Anthur leh Senhrinu a par a, Tuahfavang a par bawk. Sawrkar thla chuan September chawhnu lam ni 16 atanga October chawhma lam ni 15 thleng a huam. Kum that ni serh an hman zawh atangin kum hlui leh kum thar a then khak thin.
12. Vansar thla:
August ni 6 atanga September ni 15 inkar a ni. A chhinchhiahna chu Vawkpui hmul a kawlh thin a, thla thum chhung a kawlh thin. Serh leh sang ngaipawimawhte chuan he thla chhunga nupui-pasal neih an duh lova, an serh thin. Tin, lu meh leh hmul meh chena serh pawh an awm. Serh lo chu vanduaina eng eng emaw an tawk thei a, sarah an thi duh an ti. “Thlazing” ti an awm bawk."

Puzawnte thli dawnga an kawmthlanga awm a tha lo, hrisel lohna leh thihna hial a thleng thei tih ang chi te hi engemaw zawng taka ngaihtuah chuan a fing ang reng hlein ka hria. Awm tlan dual dual hi engemaw zawng chuan nuam tak a ni a. Mahse chhungkua intihthiam lohna a thleng duh. Naupang na na na chu intihtah changte an nei a, kan fate leh unaute fa an intihthiam loh changin nupuiten an fate tan an lo tina ve ngei thin si a. Tin nupuite awlsam takin mahni pateinah an tlan mai thin. Chuvangin he thil hi hrisel lohna ai mahin chhungkaw intihthiam lohna laka invenna hi a zirtir tum tak niin a lang. Puithuna hi awih vek turah ka ngai lova a phena a zirtirna erawh hmuh thiam a tha.
Van ekkhum tum a tha lo tihte phei hi chu a finfiah tumtute chu an inchhir thin. Mawng vanlam hawiin han bungbu la, tichuan han e ta la, i ek chu i kaah a tla lut mai dawn a sin.
(Ka ziak sei deuha chhiar a huphurhawm em mai. Bung hnihah ka chhuah leh ta zawk. "Thlan" hi a chhunzawmna a ni e.Pba)