Dec 31, 2010

Tahan Khaw Chanchin

By - F. Zasanga

PU SAPCHHAWNA LEH TAHAN
Pu Sapchhawna Mizoram Bawngchawm khua, Tahan khawsattu chanchin:
Amah hi pa sang zet zawt fit nga leh inches ruk vel, pa ngo lam deuh pian thiam tak, hmai tluak, intih thianghlim peih, nu leh pa zah thiam, khawtlang tan mi tangkai, tawng tam vak lo, taima tak, rinawm tak, sakhaw mi, mi biang biak thiam, mi inngaihlu lo, lehkha chhiar peih; Vai leh Sap dictionary lehkhabu nei hmasa pawl a ni. Hun vawng thiam tak, nupui fanau nei, a nupui chu Khuanglianthangi (Ralte) a ni a. Pu Sapchhawna hi Pachuau a ni awm e, ti an awm a, a awmpui Pu Hrangzinga’n hmar a ti a, a eng ber dik hriat a har. A fapa Lalmuana chauh hi fa a nei a, tunah hian Rangon-ah a awm. Sapchhawna hi a pa hian fela a hriat em avangin kawng engkumah a ring tawk a, a pa hian thu a neih pui vak lo.
Pu Sapchhawna leh an chhungkaw chanchin ka ziak hi unau, a neih a in-khata cheng Pu Hrangzinga (Rokhuma pa) sawi ka hriat a ni.
PU SAPCHHAWNA’N KAWL PHAIAH KHUA SIAM A TUM
Pu Sapchhawna’n Myanmar Kalay phaia khua siam turin a pa Suakbawnga, a pa nau Suakchhunga te chhung nen Lusei ram Bawngchawm khua atangin Kawl phai panin champhai an thleng a. Pem pui tur zawngin an cham a, Kawl phai pempui tur an hmuhte chu:
1. Hranghnuaia pa Dozika
2. Paliana pa Thawmeka
3. Thangkhuma pa Ralkaia
4. Pu Lalliana pa Suakmanga
5. Rangkhuma pa Chawngruma
6. Hrangzinga pa Chalbuanga
7. Pu Hrangluta te chhung
8. Pu Haua te chhung
te an ni.
Pu Sapchhawna te leh a pa unau te nen in riat (8) te chuan Kawlphai Kalaymyo lam panin kum 1922 February thlaah Champhai atangin an chhuak a. Kalaymyo phai Tuihang lui chu an thleng a. Tuihang lui hmar lamah awmhmun an bengbela in an sa hlawm a. Tuna Indaikung khua hi a la awm lo. Zofa tih takah thingtlang lo neih tur an en a, mahni duh lai lai pawmin an vat a, thlawhhma an siam a ni. Tuihang lui kamah hian kum khat an awm a. An hotu Sapchhawna chu Kalaymyo-ah a leng thin a, hetih hun lai hian sorkar Office leh sorkar hna tha chu Vaiin an luah vek tih theih a ni. An lal Sapchhawna hian Vai tawng leh Kawl tawng a lo thiam a, a Kawl a Vaiin thian a lo nei hman an ti. An lal chuan “Kan awmna khawhmun hi a dik lo, hawh u lamlianpui hmar lamah thingtlang lo neih tur a tam a, insawn ila a tha ang,” a ti a. An insawn leh a, an awmna khua chu ‘Phulzuan’ an ti a. Pinkhung leh Chawngraih khaw inkarah Thanthuama’n khua a din ve a, Thanglui kamah kum 1923-ah, mahsela lal nih aiin mission tirhkoh hna a duh zawk avangin Phulzuan khua Sapchhawna khuaah chuan an rawn fin, an ti. Phulzuan-ah hian kum li lai an awm a. Chutah Sapchhawna pa Suakbawnga’n a boral san a. Phulzuanah hian in sawmhnih leh pariat, belhtute nen in sawmthum lai kan awm, an ti.
SAPCHHAWNA’N KHAW THAR KAI A REL
Sapchhawna’n an awmna Phulzuan hmun tha tawka a hriat loh avangin a khuate a ko khawma, ‘kan awmna hi a tha tawk lo, Kalaymyo ni thlakna lama lamlianpui kawng Chin Hills ram leh Lusei ram thlenga inzintawnna lam Kawlpui atanga mel thum, kawngpui kam ve veah awm ila nakinah thangthar hoten phai thatzia an la rawn hria anga, Chin Hills leh Lusei ram thlengin an lo kalin an lo pem anga, keini tlang miten Kawl chu kan kawp rei thei dawn lo; khita khua kan siam chuan tlang mite khawpui a la ni dawn a, Kawlphaia awm tawhte pawh an lo pem duh dawn a nia, nakumah khaw thar i kai leh ang u,’ a ti a. Kan lungrual a kum 1926 buh seng hmain pa sawmthum lai khawthar vat turin kan chhuak a, Sanmyo kiang luikawr atangin chhim lam leh hmar lam kawngpui kam ni hnih kan vat a. Buh seng zawh 1927 January hi sawmah bawkte khawha awm nghal turin kal kan rel a.Krismas te, kum thar te kan hman zawh chuan kan vaia kal rual chu a lo rem deuh lova, heng zawng hi kal hmas thei chu kan ni.
1. Kal lal Sapchhawna te chhung
2. Pu Ralkaia te chhung
3. Pu Thangkhuma te chhung
4. Pu Dozika te chhung
5. Pu Hranghuaia te chhung
6. Pu Sawivela te chhung
7. Pu Rangkhuma te chhung
8. Pu Chalbuanga te chhung
9. Pu suakchhunga te chhung
10. Pu Paliana te chhung
11. Pu Suakmanga te chhung
In sawm leh pakhat te hi Pu Sapchhawna khua, Luseiin ‘Aihnahphah’ an tih te an ni. Heng in sawm leh pakhatte hnu rei vak lovah in nga lai an chho ve leh a. Mi dangte chu khaw dangah an lut a, Phulzuan khua chu a ram ta; kal hmasa ho lamlianpui kama awm tura chho kha kawngpui kama awm an duh ta lova, a khuate chuan Nangmahin va awm la, i khua te kan ni tho alawm, kawngpui kam chu pi leh puten hri vei te, mi zun ek thiarnam a hrisel ngai lo an ti a, he laiah hian kan awm dawn an ti tlat a, tuna Methodist Biak In pui velah awmhmun an khuar (nghet) ta a ni. In pui sak chhunga awmna tur buk an sa a. An Pu Sapchhawna hi tawng thiam hma mi a lo ni a, kum ruk lai Kawlah an lo awm tawh a ni.
Ni khat chu Kalaymyo atangin Kawl pahnih U San Maung leh U Ko Thun-a te an lo kal a, lal inah kan inkawm khmaw a, thu an sawi a; Pu Sapa’n a let a, “He lai hmun hi kan pi puten ‘Tahan’ an ti a, tumah an la awm ngai lo va, ram sa te leh sa dang an tam a, ram sa ei chi sakei chi dang dang an tam mai a, chuvangin Tuivara sangha man tura kan kal hian mau benthek kan keng thin a, kan ralmuang lo. In lal Pu Sapa hi a lo leng thin a, pa fel fing tak, kawm nuam tak a ni. Kan thian tha a ni a, he lai hmuna in awm kan hria a, rawn hmuh che u kan duh avangin kan lo leng a nih hi! He lai ram hi ram rem tak, tlang pawng sang awm lo, phul awm lo, kawr thuk pawh awm lo, kawngpui chhim leh hmar lamah ram sa tan tui tem tur a awm tha a, chungleng tan rah tlan tur a tam a, hnuaileng tan ei tur a tam a. Thing awm te hi an lianin an tha em em a. Kalaymyo ni tlakna lam kawngpui lei awmna ‘Ta-da le’ atanga zawlkin thlengin a ram hmingah pi pu ten ‘TAHAN ‘an lo tihna ramah Lusei hovin khua in din a, U San Maung-a nen in khaw hming kan nemnghet ang, ‘TAHAN’ khua tiin kan nemnghet a ni. Tahan chu Ramtha, Ramthahmun tihna a ni’ an ti a. Tahan khua kan ni ta. Hriatpuitu khaw hming satu kan nei . Kan khaw hming neih hi January 27, 2927 a ni.
Kum 1927 atangin mahni ram duh lai lai lo atan kan vat a. Thingtlang lo neih dan pangngai kan nei a, kan thlawhhma a tha a, kan lawm tlang a mahni chhung kham buh kan nei a. Ramsa leh chungleng leh suzu min tlanpuitu an tam a, ven ngun a ngai hle, an ti. Tuna Indaikung leh Myohlah kalkawngah Tuiro lui kan tih a awm a. Tahan lo nit a khawthar kai hmain, Pu Sapchhawna hoten khawthar kaitlang turin an sawm a, mahsela 1927 kumah an tel ta lo va, 1928 kumah Tahan an lo lut ve ta a ni.
1. Pu Tuahhranga (Rev) ni ta.
2. Pu Saichhuma
3. Pu Thanthuama
4. Pu Darkhawtawpa
5. Pu Lallama
6. Pu Dengkhuma
7. Compounder Lianmanga
8. Pu Hauchhuma
9. Pu Vanhnuaithanga
10. Pu Sapbawia
11. Pu Challiana
12. Pu Sawia
13. Pu Khawzama
14. Pu Lianalha
15. Pu Saibuanga
16. Pu Sailianthuama
17. Pu Laltawia
18. Pu Dochanga
19. Pu Laldokhuma
20. Pu Zaduha
21. Pu Thanruma
22. Pu Tekrawia
23. Pu Vulchuka pa
A chunga kan tarlante hi nupui fanau nei vek an ni.
Heng mite hian Tahan khaw chhung invawn dan an siam a:-
1. Tahan hi Kristian khua a ni.
2. Zu leh sa ei leh in kan phal lo.
3. Zu zawrh leh siam kan phal lo.

* A rem chan dan a zirin chhunzawm a ni ang.

No comments: