Aug 8, 2013

Mizo Bible Hmasa Ber Chanchin

By- Rev. Vanlalnghaka Ralte
Aizawl Report : The Bible Society of India, Aizawl Auxiliary – News Letter. Vol. IV                  Issue No.2

(He thu ziak hi tha ka tih em avangin ka type chhuak a, vawn that atan leh ka blog timawitua'n ka ti a ni.)

Bible Society of India and Ceylon hmalaknaa buatsaih, Mizote Bible bu pum kan neih hmasak ber chu, Septerm ni 6,1959-ah khatih hunlaia Assam Auxiliary Secretary, Mr. R.W. Philip chuan Mission veng Biak inah a tlangzarh a. A tlangzarhna hun atanga kum 50-na (Golden Jubilee) chu Sept. 6, 2009 hian Pathian khawngaihnain kan lo thleng ta a ni.MIzo Bible hmas ber lehlinnaa tel ve Zosap zinga mi Rev. E.L.Mendus (Pu Mena) hova sak, Dawrpui Biak inah ngei he Golden Jubilee lawmna leh Pathian hnena lawmthu sawina hun pawimawh tak kan hmang thei hi a inhmehin a lawmawm tak meuh mai. Mizoten kan Bible hmanga taksa leh thlarau malsawmna sawisen loh kan dawnte avangin a lawmawm lehzual.

Bible Lehlinna Atana Inbuatsaihna
Kum 1892 khan Mizorama Missionary lo kal hmasa ber Rev. William Williams, Welsh Calvinistic Methodist ( a hnua PrsbyterianChurch of Wales tia hming an thlak tak) Missionary, Khasi Hills-a thawk chu Mixorama rawngbawlna tur thlithaliin a lo kal a. A zin report bawhzuiin Wales rama Kohhran General Assembly chuan hun renchang hmasaa rawngbawlna hmun atan Mizoram chu a apwm a. Chumi zul zuia Mizorama thawk tura a inbuatsaih laiin, vanduai thlak takin Rev. Williams chu April 12, 1892 khan Typhoid natnain a thi tat hut mai a, a ruang chu Shillong-ah an phum ta a ni.


Rev. Williams a thih atanga kum 2 pawh a vei hmain England rama Leeds khaw mi hausa, Chanchin Tha thehdarhna lama mi thahnemngai tak, Robert Arthington-an a din, Indian Aborigines Mission hnuaia thawk Rev. J.H. Lorrain (Pu Buanga), leh Rev. F.W. Savidge (Sap Upa), Mizoram luh tuma lo hel ve rengtute chuan Ja. 11,1894 khan Sairang an rawn thleng a. Anni pahnih hi Thingpui huan tlang, Aijal-ah hun eng emaw chen enbengbelin Chanchin Tha meichher mit lova kohhranhoten an chhawm nun zel tur mizorama rawn dep kai hmasatute an lo ni ta a ni. Pu Buanga leh Sap Upa te hian chanchin tha puanna hmanrua atan thilpawimawh leh tangkai hmasa tur a ni tih hriain Mizo tawng hawrawp A Aw B an saim a, Mizo a Aw B siamna atan hian William Hunter-an tawng ri benga hriat anga Roman hawrawpa a dah chhuah dan (Hunterian System of Orthography) an zui a. Sir Hunter hi India ram chungchanga thuziak hlu tak tak hnutchhiahtu British awpna hnuaia Indian Civil Service of ficer mi thiam a ni. Tichuan, Pu Buanga leh Sap Upa chuan an A AW B siam chu hmang tangkaiin Mizo Bible lehlin hnaah pawh a sultu leh a thawhhlawk berte zinga a mi an lo ni ta a ni.

Bible Lehlin Tan A Ni
Pu Buanga leh Sap Upa chu kum khat leh a chanve zet Mizorama an awm hnu chuan Mizotawng pawh an lo thiam ve ta viau a. Amah Pu Buangan a log book-a a ziah danah August 21, 1895 chawhnu her atangin Bible lehlin hna chu an thawk tan a, Bible bu an lehlin hmasak ber chu Chanchin Tha Luka ziak a ni. Chanchin Tha Johana ziak leh Tirhkohte Thiltih an letling chhunzawm ta zel a ni. Heng bu thum, Lal Isua Chanchin Tha mitin tan a nihzia chiang taka tarlanna hi Chanchin Tha la hre ngai lote zinga Bible bu lehlin hmasak awm tak a ni reng a ni.

Pu Buanga leh Sap Upa te hi an hnen atanga ziak leh chhiar thiam hmasa Mizo pahnih Pu M.Suaka (a hnua Durtlang lal ni ta) leh Pu Thangphunga (a hnua Chaltlang lal ni ta) ten Bible lehlinnaah an tanpui thin. Pu Buanga log book-ah Jan. 9,1896-a an hna thawhho dan heti hian a ziak: "Suaka nen zing dar 9 atanga 11 thleng lehlin hna thawkin kan ziah chhuah sate kan endik a, chawhnu lamah chuan Sap Upa nen chawhma lama kan thuziak siam that tawhte chu kan ziak chhawng leh a, tin, dictionary-ah thumal kan dah luh belh bawk, thumal thar ni tin kan dah luh belh ta zel a ni," tiin. An fimkhur hle a, a chhiartu leh ngaithlatu tur Mizote tan a fiah tawk em tih chu an ngai pawimawh hle thin. Chu chu Pu Buangan a log book Feb.29,1896-a a ziak atang vekin a hriat: "Kan lehlin tawh atangin thu awlsam awm deuhte la chhuakin Sunday School-a naupangte hnenah ka chhiar ta a, tha taka an hriat thia theih avangin a awlmawm hle," a ti.

Pu Buanga te Mizoram an luh atanga kum thum leh thla sarih hnu Aug. 31, 1897-ah Rev. D.E. Jones (Zosaphluia) chu Wales ram atangin Welsh Calvinist Methodist (Presbyterian) Mission tirhin Mizorama Missionary hna thawk turin Aizawl a lo thleng ve leh a. Pu Hluia hian Pu Buanga te pahnih, a tirtu lamin Zoram chhuahsan tura an hriattir tur chu inremsiamin hun eng emaw chen a hrawn hman a. An hnen atangin Mizo tawng leh thil dang tam tak a zir bakah Bible lehlinnaah pawh eng emaw chen an thawkho hman. Pu Buangate pahnih chuan Dec.31,1897 khan Pu Hluia chu hawsanin Mizoram an chhuahsan ta a ni.

Pu Buanga te haw thla chuan an Bible bu mal lehlin pathum Chanchin Tha Luka, Johana leh Tirhkohte Thiltih chu Calvutta-a Bible Society hotute hnenah chhut turin an pe lut nghal a. Mahse,  sum harsat vang nge ni, hun eng emaw chn hnuah Zosaphluia hnenah an rawn thawn kir leh ta a, an Mizzion hotuten an lo nawrpui bawk ni tur a ni. British and Foreign Bible Society, London chuan Chanchin Tha Luka leh Hohana ziak te hi kum 1898-ah an chhu ta a, Tirhkohte Thiltih chu 1899-ah an chhu ta a ni.

A bu hmingah chuan hetiangin an dah: (1) CHAN-CHIN THA LUKA ZIAK, a hnuaiah, THE GOSPEL ACCORDING TO ST. LUKE (IN LUSHAI) tiin. (2) CHAN-CHIN THA JOHANA ZIAK, a hnuaiah, THE GOSPEL ACCORDING TO ST. JOHN (IN LUSHAI) tiin; (3) TIRHKOHTE THIL TI, a hnuaiah,  THE ACTS OF THE APOSTLES (IN LUSHAI) tiin. Chanchin Tha Luka Ziak chu dakah an rawn thawn hmasa a, June 1899-ah a lo thleng a. A hnuah Chanchin Tha Johana Ziak leh Tirhkohte Thiltih pawh an rawn thawn chhunzawm a ni. Saphluia sawi danin hemi kum hian bu 150 an hralh nghal. Hetiang boruak karah hian December ni 31 1898-ah khan Zosaphluia pui turin Rev. Edwin Rowlands (Zosapthara) chuan Aizawl a lo thleng ve leh a. Ani hi Pu Hluia aiin kum thumin a upa zawk a. Mi inzir mi tak a ni a, Mizo tawng pawh a zir chak hle a, Mission School lamah mawh a phurh bakah Bible lehlinnaah Pu HLuia nen an thawk dun a ni.

Pu Buanga leh Sap Upa chu kum ruk chhung zet an thang bo hnuin 1903 khan Mioram chhim lama thawk turin Baptist missionary-in an lo chhuak ve leh a. Zosaphlia leh Zosapthara te nen Bible lehlin hna an thawkho leh ta a ni (An thawhhona azarah Bible bu pumpui pawh hma takah lehlin zawh a lo ni ta a ni - Pba). Hetih hun lai hian Mizoram chu harhna in a tuam a (harhna an chang hma hle- Pba). Thlarau thilpek ze mawi chi hrang hrangte a lo chhuak a. Chutiang karah chuan Kohhran tana tangkai tur nia hriatna a awm avangin Korinth I & II lehlin a ni. Kohhran mamawhna avangin kum 1908 khan Calcutta Auxiliary-in copy 3000 a chhu nghal.
(Kan zosapten Bible lehlin hmasak tur an thlan chhuah dan hi a fing hle mai. A tawi tawi, a awl sam sam, a hmasa a piang bi tiam mai lo va, an rawngbawlna hmun ami (Mizo)-te mamawh hmasa thlir ran chunga an han letling hi an fing hle a ni tih loh rual a ni lo- Pba).

Kum 1914 khan Rev. F.J. Sandy (Pu Dia) (Mizote khan Missionary-te hming hi an tana hriat awl tur leh koh hnuam turin an lo phuah ve zung zung mai a, hming han phuah mai kha an awlsam hle a ni- Pba) chu Welsh Mission tirhin Hmar lama thawk turin a lo chhuak ve leh a, thuziak leh lehlin lama mi tui tak a ni. Vanduai thlak takin a thi hma ta hlauh a., Bible lehlinnaah a thawh chhung a rei lova, sulhnu a hnuchhiah tam ta lutuk lo. Chhim lam leh Hmar lama Zosapte hi Bible lehlin hnaah Mizoten an tanpui ve rawng bawk a.

(Chhunzawm tur)

No comments: