Oct 15, 2010

Kawlrama Cheng Lusei Hnam Nihna Dinhmun Leh Hmasawn Chhoh Zel Dan Tur Thlirna II

Chhunzawmna- Burma ram pawh independent turin a inpuahchah ut mai a, a ram dan leh dun pawh a duang tan ta a,Pb.)
Kum 1947-ah Pha. Sah. Pa. Lah hotuten Basic Principle for Burma Constitution an siam khan (Pyi Mah) kawl ho, Kachin state, Shan state, Karen Ni state, Chin special devision te an ni. Chu an dan pui zam chu kum 10 chhung (1957) thleng hman tur a ni. Kum 1957 a lo thlen chuan state 3 leh devision 4 pawh sorkar laipui hnuaia mahnia dan leh dun tih danglam theihna an nei. Independent kan hmuh hnua Chin minister hmasa ber chu Kanpalet lam mi Vawmtumawnga a ni. A term 2-na kum 5 a tan an han inthlang leh a, Zahrelian kum 28 mi lekin chakna a la ta a, mahse sawrkar ding mek priminister U Nuh-a party a nih loh a vangin U Nuha’n minister atan a pawm duh ta hauh lo mai a, a la naupang lutuk, kum 30 mi a nih hnuah chauh ka pawm thei ang a tihsan ta a ni. U Nuh-a chuan Zahrelian aiah Kanpalet lam mi bawk Pu Singthang zawk chu a ruat ta a, he mite pahnih Chin ministera an thawh chhung hian Lusei ten harsatna an nei lo.
Zahrelian khan a ngaihtuah vang vang a, minister a nih theih lohna chhan hi Chin congress party a din vang leh U Nuh-a party (Pyi Htawng Soh Party) a zawm loh a nih a ring tat lat a tichuan U Nuh party chu a zawm nghal ta vat a ni. Zahrelian an U Nuh-a party a zawm hnu chuan U Nuh chuan minister Singthanga chu a ban a, term chanve la bang tan Zahrelian chu Minister-ah a ruat leh ta zawk a ni. Zahrelian Chin Minister a lo nih atang chiah hian Lusei-te chuan buaina an tawk tan ta.

1947-a Burma Constitution Basic Principle an ziah lai hian Chin hnam hlawmah hian hnam cheknawk 24-in an record-a chutah chuan Lusei, Naga leh Kuki te an tel. Hetih lai hian Hualngo tiha inziah luh a la awm lo. Zahrelian Chin minister a nih mek lai hian 1947-a Constitution an siam pawh chu kum sawm (10) a lo tling ta a, mahnia dan leh dun tihdanglam theih a lo nih ve leh Zahrelian chuan a pu a pa te hun laia an ram anga an lo neih chhiah pawh an lo lakna Hualngo tlang dung Lusei Hill tia mapa lo lang ta chu tih danglam a tum ran ta mai a ni. Amaherawh chu a cabinet zinga MP langsar zual deuh deuh Rothangate, Ralhminga te, hrangnawla te Mangtungnunga te leh Singthang te chuan tha an tih pui lo a, a awm pangngai hian awm mai sela ziah belh tur dangte kan ziah belh mai zawk anga a ni mai lawm ni an ti a, an hnial thei chuang lo. Hrangnawla phei chuan kan Chin Hill chu Zahrelian kingdom a ni ta mai a nih hi a tih khum an ti. Tichuan Luseite chu hnawl an lo nit a a, chumi rual chuan Naga leh Koki pawh hnawl an ni ve. Naga leh Kuki te pawh an hruaitute Zahrelian nen hian inbiak hona an nei vet ho ni awm tak a ni a. Engnge an sawia an inkarah eng boruak nge thleng tih hriat a ni lo. Heng a chunga kan tarlan tak te hi han thlir hian Luseite chu Chin hnam hlawmah atir atang a vawinni htlenga tel duh lo ni awma an sawi thin hi thu awihawm a ni thei lo. Hualngo ho hek tiin Lusei hoin an sawi tih pawh hi a dik lo tih a lang chiang a ni.

Zahrelian Kawlpui (Tahan bul lawk)-a a lo kal tum khan Lusei puipate zinga mi Pu Saptawna te, Pu Hranghlira te ho nen Kawlpui bungalow –ah khuan inkawmna an nei a, Zahrelian chuan Luseite hi Chin inti ve mai rawh u a ti a. Lusei lam upate chuan kum 1947 Constitution Basic principle siam a nih atang khan Chin kan nih tawh reng a lawm an ti a. Zahrelian chuan Lusei tih a tel hian India ramah Lusei ram a awm tih sawrkarin a hre sia, tun hnuah nangmahni tan a la pawi thei ang a ti a. India-ah Lusei an awm a, Kawlramah pawh Lusei kan awm ve tlat si a, a that lohna kan hre lo. Chin ah hian hnam cheknawk kana wm teuh a, chung te chu: Zahhau te, Tidim te, Halkha te, Lumbang te, Matu te, Kanpalet te, Lusei te tih a ni duah a, “keini Lusei tih lai kan thiah chuan eng hnam ber nge kan nih ve tak ang,?” an ti a. Chin in nih chuan a tawk mai a lawm a tihsan mai a ni. Hemi chungchang thu-ah hian tum thum meuh inbiakna an nei a ni. A tawpah chuan “Chin hnam zinga hnam cheknawk tarlan zawng zawngte hi thiat vek ila hnam cheknawk hming ziak tawh loin Chin inti vek ila a ni mai a lawm,” an tih lahin a duh bawk si lo an ti. (Lusei tih hming hian ngaihmawh a hlawh a, vawiin ni thlengin unau thenkhatten an hnam hliahkhuhtu leh harsatna thlen theituah an ngai tlat pek a).

Luseite hnawl an nih hnuah khua a lo rei deuh a, Zohmun khua a mi in 4 chu an hnawtchhuak ta mai a. Khampat lamah te pawh harsatna a lo chhuak nghal zel a, Tahan leh a chheh velah te pawh hnawhchhuah an nei tan ta a. Entirnan, Pu Piangthula te kawta awm Pu Biaklala te Unau pawh an unau zinga mi Vana leh a chhang chiah chu Chu tiin an lo in thlak a, an unau hnih chuan More-ah an um chhuak nghal. Chuvangin Lusei puipate (LWO) chu sorkar laipuiah chumi chungchang thu thlen turin Rangoon ah an kal ta a, Sorkar laipui vuan tute chuan kan lo ngaihtuah vat ang nge an ti a, mahse, anmahni leh anmahni-ah buaina neuh neuh a awm a, an ngaihtuah hmain General Ni Wina’n thu neihna a lak sak leh ta si a.

Sipai sawrkarah chuan an thu chu an thehlut nawn leh ta ringawt a ni. Sipai sorkar chuan a lo ngaipawimawh hle mai a, a rang thei ang berin an ngaihtuah sak ta a ni. General Ni Wina chuan Lusei te hi ka ralkah pui tam tak an awm a, tlawm an ngai a, zu pawh an heh ve lo, ral kah pawh an huaisen chuvangin Lusei ram atanga lo pem lut Lusei te chu chutianga um chhuah mai mai tur a ni lo, special-in (hmat-pun tin) kan siam sak zawk ang a ti ta a.

Tichuan General Ni Wina chuan West command Col. Luntin leh Col. Vankulha te a rqawn tir a, Luntin chuan Luseite hi General Ni Wina hian a fak hle cheu a, ral kah inhuaisena, tlawm in ngai a, in rinawm a, chuvangin inharsatna a ngaipawimawh hle tih thu a sawi a, Luseite chu a bik takin leilet pa in ni a, chu chu korkar lawm zawng tak anih thu te a sawi. “Luseite hi tunhma chuan Chin hlawmah in bet a, Chin-in an hnawl che u a, tuna tang chuan nangmahni liau liauin in ding hrang taw hang a, Kawlramah Arsi pakhat kan pun belh ta a ni,” a ti bawk.

Col. Vankulha pawhin sorkar hmasa khan inharsatna te hi an buaipui thei lawk lo che u a, an mahni-ah buaina neuh neuh an neih vang a nih a rin thu a sawi a, tun sipai sawrkar chuan a ngaipawimawh hle cheu a, chuvangin a rawn chifel sak t ache u a nih hi a ti. Chu chu kum 1963 March 23 a ni. Hemi ni hi thenkhat chuan Kawlram sorkarin Luseite a ram mi atana a pawm ni niin an sawi thin a. B. Lalthangliana pawhin helam hawi zawngin a ziak a, mahse Kawlramin Lusei te hi a ram mi atan a pawm ni chu hnam dang (Tayng Yin Ta) te ang bawka 1947 Basic Principle (A chhi-khan U pa dri)-a an pawm ni hi a ni zawk.

Kum 1963-a Col. Luntin leh Col. Vankulha te lo kal dan hi chu kum 1947 kuma Chin hnam hlawma an khung luh, Chin minister pakhat (Zahrelian) maiin Chin hnamhlawm atanga Luseite a ban a vanga Lusei te buaina rawn chinfel sak mai tur an ni zawk. Chumi ni chu Lusei Day te kan lo ti thin a, a fuh lo a ni. Hemi ni a pawm chawp mai mai kan ni lo. Sorkar pawhin fuh chiahin a hre lo a, Lusei Day tia hman zel pawh tha a ti lo reng a ni.
(Chhunzawm tur)

1 comment:

Зо-Русс said...

Pu Vanmawia ziak hi facts a tel tam lem love tih loh ah chuan immigrant Lusei te chanchin ziak ro ro ah ziak hmasa te ziak aiin chhiar a nuam deuha a thu lak dan a dang deuh bawk niin a lang. Mi dang taina a tlem deuh bawk. Immigrant Lusei te hian Burma ah identity thar chher kan tum avang hian harsatna tam tak kan tawng tur a ni tih hi in hre thiam i la. Kan tum anga thil a awm loh pawhin Burma a lo awmsa kan chipuite mawhpuh tur zawng fo lovin thianah siam i zir zel tawh ang u.
Pu Zahreliana hian immigrant Lusei te a duhsak em em a, Tahan phaia ram ruak a tam zia te hrilh a pem tura kohhmuh tu a ni zawk hial awm e. Chutiangin Hualngo ho hian 1920 vel khan duhsakin sipaia tang turin an sawm a, an khua leh tui hming te hawh tirin an lo chhawm dawl thin zawk a ni. Hengho lakah lawmnachang hre lovin an leh hmuhsiha, misual zawkah a leh puh daih mai thin a, a pawi thin khawp mai. Hei vang hian vawiin thleng tawngkhat hmang inkarah in hmuh thiamlohna a chhuak zeuh thin.

Pu Vanmawia ziak ah pawh hian Hualngo ho chetchhiatna lai a uar zawngin a thai lang leh thova. Pu Thangtinliana hnena chhiah pe ang tein a ziaka thudik tak zawk chu hei hi a ni.
British lo kal hma hian Tlaisun lal Chonbika hian ram zau takah
chhiah a lo khawna tuna Mizoram Champhai piah Tuichang lui chhaka awm te chen khian a hnenah tax (chhiah) an lo pe thin. British in an tuk dul hnuah Chin hills leh Chonbika lalna ram chu Tribal chief area-13 awpna ah thenin a awp bet a, British chuan tribal chief a ruat te hmangin Chin hills ah chhiah a khawn ta zawk a ni. Hualngo ram tam zawk hi Pu Vannawla (Thangtinliana pa) kal tlangin chhiah an pe a, a thih hnuah a fapa Pu Thangtinlian an a khawn ve thung a ni. Sap ho khawnbawl, chhiahkhawntu an ni zawk e. Pu Thangtinliana hian Sapho pek power a hlei hluakin a hmang thiam a, Hualngo pa ho chu a in luang thing put tirin a chhawr nghek awm e. Hei hi chu thudik a ni.(He mi a ziak lang kher pawh hi Hualngo ho nepna sawi tum niin a lang a thuziak tum nen a in mil hran lo nain. Sap ho tax an pek avang hian Hualngo ram chu Thangtinlian an a awp tihna a ni lova, a fapa Zahreliana pawhin Lusei ram tia thlak duhlohna tur thuneihna Hualngo khua leh tui lakah a nei lova Pu Vanmawia ziak hi thil ni thei a ni lo. A belh chian dawl chiah lo deuh. Immigrant Lusei ten Hualngo ram tanchhana identity thar chher an duh vangin thu an khel kual vel mai mai zawk a ni.

Pu Rokunga hla angin kan unaute thianah siam i tum fo ang u.