Oct 30, 2010

Kawlrama Cheng Lusei Hnam Nihna Dinhmun Leh Hmasawn Chhoh Zel Dan Tur Thlirna III

(Chhunzawmna)

2. Ma Ma Endiktu pawl (sit syi yi ):
(A sei deuh avangin chhiar tur tlangpui ka’n thai lang hmasa ang e:
Kawlphaia Lusei fate pem luh chungchanga mawhphurhna latu te hi L Committee (Lusei-te ngaihtuahtu pawl committee), a hun laia sorkar Minister lian U Kyaw Ngeing leh U Bah Swe te an nih thu leh Luseite hi Burma rama awm hnam dangte ang bawkin ram mi nihna nei kan ni a, kum 1963-a pawm chawp mai kan ni lo, hemi chungchangah ram pawnmia puha sawi thaiha, mi rilru tichi-ai zawnga sawi thintute hi dan anga an chungchang ngaihtuah theih a nih thu te leh National Registration Card (Hmat Pung-Tin) chungchang te, Chin hnam hlawm atanga sahthlak kan nihna te, Sorkar Danpuiah Lusei hming a lang lova LWO-in hma a la leh a, Lusei tih pawh hi Mizo tia thlak tura ruahman a nih thu leh, sorkarah Lusei tih emaw Hualngo tih emaw hi pawn lang zawk a awm lo, Taing Yin Ta (ram mi) vek kan ni, tih thu te a ni. Pb)

Hei hi devision pakhata hotu thenkhat te thil tih mai a ni lo.an hmalakna hi Sagaing Devision mai ni lovin Chin state-ah pawh hma an la tel tlat. A chunga kan tarlan tawh angin sawrkar laipui hmalakna ngei niin a lang. U Bah Swe leh U Kyaw Ngeing-te hi Lusei tana theih tawp chhuahpui thintute an ni. Anni pahnih hi Lusei ho Kawlram chhungah a tam thei ang bera rawn pem lut tura sawm tute an ni. Zahreliana hian englai mahin Lusei te hi Kawlrama pem lut tura a sawm lai kan hre lo. Japan ral lai khan Army diktak pawh ni lo, commission officer bawk hnih (Leutinent)-in Shilong a zuk tlawh zawk tih hi kan hriat dan tlangpui chu a ni. Chu mi hnuah S.D.O a thawk leh a, 1953 velah khan politics a bei tana, a kum a la naupang bawk nen, leh a hna thawhna hmun han chhui hian Lusei te nen inchulnelna hun a awm hman lo. (Yangon-a awm Hualngo upate aiawha Pu Lallianchhunga thu thehdarh phek 2-naah chuan Pu Zahrelian-an pem rawh u a tih avanga Luseite hi Kawlphaiah pem ni awm takin a ziak, “… Lushai Hills-a unaute pem rawh u” tiin.Pb)

Kawlram lo pem luh chungchangah hian India korkar a thikthu a chhe deuh niin a lang a, chuvangin Champhai-ah te, Rih bangle-ah te, korkar thuneitute inbiak tawnna an nei thn. Chuvangin 1963 kum atang chuan pem lut khap a lo nit a a.chumi hnua lo pem lut reng reng chu hawn kirtir leh ngei ngei tur a nit a. Lusei te hi hnam nihnaah hian Myanmar (Taing Yin Ta) tih a ni a. Heng hnam dang (Taing Yin Ta) Kachin, Karen, Shan, Chin tithe nen a inang chiah, dang lamna a awm lo. Thenkhat te’n sawi danglam phet an tum hi chu a hahthlak thlawn mai a ni. Chutianga mi rilru tichi-ai zawnga sawi an awm chuan dan anga an chungchang ngaihtuah theih a ni zawk. Mipui an thuhmun thei fo thei lo thih a ni a. Khatih lai Hualngo pa langsar tak Pu Savuta SDO te, Pu Hrathnuna te, Pu Khuangkhalha te Capt.Darrokhuaia te kha chuan tha an ti hmiah mai. Naing Gan Ta sit syi yi an rawn thlak danglam hma kha chu an tidanglam duh lem lo. PuThantluanga erawh chuan tha a tih pui ve lo.

Hemi chungchangah hian kan hresual ang tih a hlauhawm a. Hmanah kha chuan Kawlram chhunga piang ni lo Lusei te khan sawi thaihna avangin Lusei ni ai chuan Chin intih chu him leh nghet zawk turah an ngai a. Lusei tih thiatin Chin an in ti a, hnawhchhuah an tawrh phah. Thenkhat erawh chu immigration atanga engmah sawi lo va lo thiah sak mai te pawh an awm a, chungte pawh chuan zawhna tam tak an tawh phah. Keini chhung ngei pawh hi (Myanmar Taing Yin Ta Lushai) tihlai hi Falama awm immigration officer Mangbura khan min thiah sak a, ka pa hi Methodist Pastor a ni a, hekna kan tawk tlat mai a, Sagain atangin Sagain Devition immigration Director a lo kal a, Pu Saptawna tawng lettuah a hmang a, zawhna tam tak min zawt. Tunchinah chuan thlamuang takin awm tawh rawh u, tuman an tibuai tawh lo ang che u. An tibuai che u a nih chuan ka hnanah rawn report ang che u a ti nghe nghe.
Hualngo diktak pawh nise, Lusei intia (Hmat-Pung Tin) a siam tawh hnua Chin tia a tihdanglam chuan Mizo ram atanga lo kal a nih ve bawi si chuan hnawh chhuah tur a ni ve tho. A ram chhunga piang dik tak Hualngote’n tih danglam vawi li nga lai an dil a nih hmel a, sorkarin a phal sak a ni ang. A ram chhunga piang dik tak tan tihdanglam a hlauhawm lo tihdanglam duh lo te chuan (id card) an thlak thleng khan an tihdanglam duh chuang lo a, a pawina a awm chuang lo.Tunah erawh hi chuan inzawh chianna pawh awm chuang lovin Chin tih leh Lusei tih hian hlauhthawn tur a awm ta lo a ni ang e. Thawktute’n an mahni thu-in, an duh duhin an ziak zung zung mai a ang.

3 LUSEI NIH THARTHAWH CHUNGCHANG
Tun sorkar kaihhruaina a ram dan leh hrai kaihhruaina (Basic principle of constitutions) an siam lai hian sorkar laipui hruaitute lam atangin Lusei te hi Chin hnam hlawm atanga paih innih hnuah ram dan leh hrai kaihhruaina (basic principle of constitution)-ah lanna in nei tawh lo, General Ni Wina sorkar lai 1963-a ram mi innihna puan kha chu rammi (taing yin ta) in nih zia tihlanna mai a ni a, tuna a basic principle of Constitution (a chhi khan u pa- dri)-ah in hnam hming ziah luh chiah a awm lo. Tuna sipai sorkarin ram dan leh hrai inkaihhruaina (a chhi khan u pa-dri) kan endik/siam lai hian Application rawn theh lut leh rawh u an ti a, Kawlram Dan (a chhi khan u pa hri)-a kan hming a lo lan ve leh nana theh lut kan ni. He lehkha theh luhna-ah hian Lusei tih leh Mizo tih kan hman pawlh nuaih. A chhan chu sorkarin Mizo tiim min khung lut se tih duh vang a ni. Mizo tih kan ziah hmasak chuan braket-in (Lusei) kan ti leh a. Lusei tih kan ziah hmasak chuan braket-in (Mizo) kan ti leh bawk. Hei hi sorkar thuneituten a chhan leh avang min zawt a, tunhmain Lusei tiin kan theh lut a, tunah chuan Mizo a thlak kan duh vang a ni kan ti. Thu neitute chuan keini hi sipai sorkar mai kan ni a, kum 2008 ah sorkar thar a lo ding anga, chutah chuan thlak zawk rawh u, nang mahni thu thu a ni, awlsam te a ni ang an ti. Tun hi hna kan ngah lutuk a, a awlsam zawngin 1947 a in lo hman tawh Lusei tih bawk khan I ziak lut leh mai ang u tih a nih vangin Lusei tih bawkin kan inziak lut leh ta a ni.

Hemi chungchangah hian Rev. Darrothanga hian kan ram lal leh Mizoram lal ho Tiau leidawh hawnnaa ramria an inhmuh khan CM Zoramthanga chuan kan ram lal hnenah Kalau Kabawvelah khian kan mizo puite an awm ve a, that akin min lo enkawl sak dawn nia, an ni chuan Lusei an la inti a ni mai thei. Mahse, Lusei tih leh mizo tih hi a in ang reng kan duh duh kan hmang mai a ni a ti e tiin min hrilh. Chumia han tel ve Kalaymyo sipai officer Aung Moe Myint chuan Kalaymyo an lo thlen veleh Department zawng zawng kartin an committee thinna hmasa berah chuan kan awmna district chhunga Lusei te hi Mizo tia koh theih an ni. A duhin Lusei, a duhin Mizo an lo inti mai a lo ni tiin thuchah a sawi.

Hualngo nisi intih Lusei hi thil hlauhawm tak pawn lang zawka indahna anga sawi pawh hi tunlaia kan buaina ber chu a ni reng a ni. Immigration department hian tihsual palh an nei a an ni min hmuh dan chuan Chin leh Lusei te hi in ang renga min hmute pawh an awm a ni maithei. Card-ah hian Lusei dik tak si Chin tia an ziah an tam hle mai a. Tamu bial lamah chuan sorkar lam leh immigration te tang dunin khaw tin an fang a, an tih fel sak. Keini Kalaymyo bial chu mihring kan tam lutuk a, inthlanpui hmaa tihfel hman ziazang a ni lo tih hi kan hriat dan a ni. Hei hi Office hrang hrang-ahte Division lam thlengin kan sawi ho tawh. Kan district pumpui tih fel hma chu a duh Lusei mai, a duh Chin tih mai mai hun niin a lang. A eng zawk zawkah pawh lo ding ila ram mi v eve kan nih a vangin pawn lang zawk din hmuna din chu a awm lem lo ang.

3 comments:

Sekibuhchhuak said...

Hotupa, a bengvarthlak thin e.

zt said...

a bengvarthlak hle mai...Kawl ram a kan Mizopui unaute lo insuihkhawm tha zel rawh u..

Unknown said...

Ngaihnawm ka ti kher mai a, zawhna ka lo zawt lawk. Tunah hian Mizote hi hi Myanmar ah khan Chin tih zingah kan tel ve nge, Mizo tih tawpin kan awm? Myanmar ah khan Mizo population engzat vel nge awm ang?