Mizoram leh HRW report thu nawi

Tunlai zofaten internet vela kan ti ti ber pakhat chu hmanni lawka Human Right Watch-in mizorama awm chin mite harsatna uar taka khawvel hriata a report-na kha a ni a. Hemi chungchangah hian dawn sawn dan chi hrang hrang awmin ka hmu a. Thenkhatin YMA hmalak dan tur chu thaw dep depin an thlir a, thenkhat an thinrim a. A thenin Dan leh dun fel tak nen zoram sorkarin hma la thin se an ti a. Thenkhatin dawta inpuhna an tih laiin thenkhat chuan dawt a ni vek bik lo an ti ve bawk a. Thenkhatin thawn let vek mai se, antih laiin thenkhatin misual te chuah hi hrem nise. Unau tiin kan ena awm dan tawk an thiam lo an tih laiin, ruihtheih thil leh pawngsual nena min chawkbuaitu unau tih tih pawh hi a har ti an awm bawk a. Kawl ram sorkar chhiat vangin unaute hnen kan pana nghapih min lo ti an tihlaiin Mizo pawh in inti ve hlei nem ti an awm bawk a. Chin mi thenkhat suahsual vang hian kawl phai mizo ten kan lo tawrh phah ve zel hi a na ka ti, ti an awm bawk a. Nangni chu chin in ni ve lo mizoramah haw ru min ti, ti an awm laiin mizo pawh chin vek tho an ni ti an awm bawk a. Lu zawng a hai a ni e. Mahse a laiah nunna tui a luanga inpumkhat leh zai rel turin mitam zawk chu min len mek a, mi ram khawpui pakhat mihring pawh zat lo kan ni si a.

Zo hnahthlak tute pawh hian mizoram riangte kan lung min lentu a ni vek mai hi sawi tam a ngai awm lo ve. A thu leh hla (literature)-in min awi tlei a, Zoram la thleng miah lo pawhin, Kan zo tlangram nuam; Aw zoram ka ngai em a che, zoram ngaih hla pawh lungleng vankaiin kan sa thei vek te hi thil mak ve tak chu a ni. Zofate Jerusalem a ni ti hial ila a fiah ve viau tho mai awm e. Mahse a thil thar chhuahte han en chuan India rama state pachhe ber te zing ami a ni si. Chawmhlawm state, silchar kawng a pin chuan buhfai man a sang nghal a, artui chenin kan la intodelh si lo. Burma lam atang vawk leh bawng tawlh luh a ni chung pawhin Inrin ni tukah vawksa duh lai lai lei tur kan inchan lo. Heti chung hian kil tin kil tang atangin kan pan khawm lawi bawk si.

Hmanah kum 1984 khan ka pa hian Zoram lamah let leha Aizawla awm hi a duh a, ka u te chu a va zinpui ta ngei a, mahse ka u mipa 2 te chuan pem chu an duh ta tlat lo mai a. Tahan phaizawl nawmna an pawh tawha, step lawn ringawt pawh hreawm ti tan chuan khitiang tlangramah ei zawn a har awm em mai tih mai awm pawh a ni reng a. Tun thleng hian Tahana pa awm thei ve deuh pangngai tan chuan tlangram Aizawla han awm chu an chak lem lo a ni, mizo nihna leh a ram zalenna tih mai loh phei hi chu han chakna chhan vak tur an van a ni. Ka u te hi phaizawla seilian an ni bawk a, tlangram Aizawl insak dan an hmuh khan a tawlh mai emaw, lirnghing vanga a chim mai te kha an hlau hle ni tur a ni. Silchar kawng a pin lahin nunphung a khailaka, eizawnna a secure lo em mai tiin Tahan phaizawl nuam tak leh khawsak awlsam tak a la ni bawk a, chhuahsan an duh ta lo va. Burma sorkar that leh hunte a la awm ve ngai a nih chuan, chuta tan chuan Tahan leh Khampat (kalay, kabaw valley) phai hi chheltaka lo luahlum hi nakin atan thil tha tak pawh a la ni ve zel ang chu.

Zoram thlifim thiang tak mai leh sik leh sa nuam tak mai te kha zoram ka chen chhunga nuam ka tih ber mai a ni a. Kum 1985 te kha chuan chanchin buah pawh pawngsual leh tual that thu hi chhiar tur tun ang hian a awm ve ngai lo va, nun a ral muang em em mai te leh tlawmngaihna par mawi tak te kha Zoram tinuamtu a ni. Mipuite zalenna leh Kristianna te kha a nuam a ni. Thil pakhat, keini kawl phai a mite tan chuan tawng sual palh kha kan hlau em em mai, keipawh hi ka inveng nasa ve thin hle, min nuih zat tur kha ka tuar duh bik si lo va. Chutichung chuan mahni tawng ngei mai hman theih chu a nuam a ni, mi zawng zawng hian nuam an tiin ka ring. Thlaihnah tharlam tak tak ei leh nunphung in ang diat diata inpumkhat tak maia nun ho te kha nuam tak chu a ni. Tunlai sualna chi hrang hrangte hi a awm ve lo tih tluk a ni a, a awm chang zeuh pawhin mi zawng zawng min barakhaiha, rilru leh thinlung a deh dan kha dang tak a ni. Tunah chuan tual thah, pawngsual, rukruk kan hre chamchi ta mai a, makah pawh a kal tawh lo va, kan rilru pawh a khawih pha tak tak tawh lo deuh chu a nih hi.

Kum 2000 hnu lamah hian Tahan leh a chhevelah hian ruang char leh pawngsual sawi tur a vang hle a ni. Inthat ngat phei hi chu ka ngaihtuah let leh pawh hian sawi tur ka hre lo. Zu zalenna hmun a ni a, rui insual buai hmuh tur an awm tawh mang bawk si lo. Heti em em maia zoram lama pawngsual leh ruang chhar a hluar ta mai hi chu a mak ka ti thin. Mahse Mizoram hi ka pianna ram ni lo mahse rilru chhung rilah hian tatu riauva inhriatna hi ka nei a, hei hi chu thil mak ve tak a ni. Manipur te hi chu ka va inti ta tu leh miah si lo. Kawl ramah hian kan sorkar in awp dan avang hian engmah hi ta tak tak pawh hi kan nei si lova. Internetah chanchin mak leh ngaihnawm tak tak tam mahse ka rilru la bertu leh ka ngaihven ber chu Zoram chanchin hi a ni tho mai te hi ngaihtuah mai aia ril zawk sawifiah sen loh (thisenah hian) a awm a ni. A tawi zawnga sawi dawn chuan in ro awmna a piangah in rilru pawh a awm ang tih nen hian inzul tak a ni. Politics inlumlet vel te hi tha se, ramin hmasawn sela Zofate khawvela kan inpholanna hmun pawimawh tak mai a ni si a. Kawl ho zingah leh mi dang dang hnena han fak leh chawimawi te hi nuam ve thei deuh mai a sin. Zoram leh kei tihte pawh ziah ve a chakawm rum rum a, mahse kan Mizoram tan hian tangkaina sawi tur ka neih si loh zia te ngaihtuah chuan a zahthlak rum rum zawk a ni. Ka ram tia ka lo chhal thin tan hian enge ka pek ve theih ang aw tiin ka ngaihtuah chhunzawm ta rauh rauh mai a nih hi.

Human Right Watch thu chhuah chungchang huiva group mail-a Salai Thangtea'n a ma mimal ngaihdan a ziak hi ka han post chhawng ang e.

Chhiartu zavai hnenah,

Chin leh Mizo-ah kan buai lo hlawmin ka hria. Khawsakna lam leh kan awmhmun a zirin remcang anga awm kan ni hlawm.

Human Rights Watch (HRW) Report avang hian Mizorama awm Chin State atanga lo kal zawng zawng te hian mawh an phur kher lo a ni tih hi sawi ka va duh em!! HRW Report kha tha takin han chhiar ila, Report tu te kha Chin Human Rights (CHRO) leh Women's League of Chinland (WLC) inti te an ni. An ni hian an NGO hnathawhna nen hian Human Rights Org tawh phawt hi an dawr a, Mizorama awm Chin te hi eng ang background chiah nge an nih tih hre reng si hian, mualpho thei ang bera Report tu te an ni a, Zo leh Chin lungrual taka awm a, nakin leh zela in mamawh tawn kan nihna hi an ngai pawimawh lo. CHRO leh WLC hian Aizawl ah Office an nei a, Chin hming hmangin NGO sumdawng an ni. HRW chauh ni lovin NGO reng reng hi hetiang hian an lo dawr thin zawk a ni.

CHRO leh WLC hi Chin zawng zawng hian an pom a ni lo tih hi hriat a pawimawh a, CHRO hi CNF/A (Chin National Front/Army) tho an ni a, WLC pawh hi CHRO le CNF ho nena hlawkna tur leh inti larna tur a nih phawt chuan lungrual taka thawk ho reng an ni.

Chuvang chuan thil a nih loh dan tura awm thin hian mi tamtak a ti buai thin hi a pawi hle a, CHRO le WLC ho hi Mizoram ah duhduha awm vel leh vak vel hi YMA in 2003 a Mob Rule hmangin mi sang tam tak a hnawtchhuak ang khan heng anmahni hlawkna tur chauh leh larna chauh ngaihtuah a, NGO inti si mi tam tak ti hminghliautu te hi Hnawtchhuak se a tha ber.