Oct 2, 2010

Kawlrama Cheng Lusei Hnam Nihna Dinhmun Leh Hmasawn Chhoh Zel Dan Tur Thlirna

Pu Vanmawia.

Kawlram chhung a cheng tlangmi te zinga lusei hnam chikhat te hi kan dinhmun leh nihnate hrechiang lo tam tak kana wm a rinawm a, Pu B. Lalthangliana “Mizo Chanchin” tih lehkhabu a van em avang leh chiang kuang taka chhiarte kan tlem em avang te, HLCA chairman Pu Lalbiakthang (hming tawpah ‘a’ a dah lo) leh Rangon lama Hualngo puipa te aiawha Pu Lallianchhungan, hnam pakhat leh pakhat in kara harsatna lian tak thleng thei thilte a rawn tlang zarh takah chuan a pawimawh zual then khat tal thangtharte’n kan hriat ve a tan tha in a lang a, pawl pakhat emaw, lusei hnam hruaitu puipate mawhphurhna pek vang ni miah lo, keima rilru puak chhuak liauin ka han tarlang ve a ni.
1. Kawlram mihlun (citizenship) dik tak nihna

Pu B. Lalthangliana Mizo Chanchin ziahna bu kan chhiar chuan, kawlram luseite hi, kawlram laili Monywa khawpui chhehvelah te, Kalewa khawpui ral Yazachu velah te, Shan hnam tawng hminga sak Khampat khawpuiah te, kum za tam kan lo chen tawh thu kan hmu a, chu ta tangin Thantlang leh a chhehvelah te, Seipui khua leh a chhhehvelah te hun rei tak kan lo awm tawh thu leh a then India ram nit a, Tiaural kan a, Mizoramah te kan tlak thlak zel dan te, a then te chu tuna kawl ram huap Tiau chhak lama kan la cham ban thu te kan hmu a ni.
Tun hma chuan Sapho hian Pakistan, India, Bangladesh leh Kawlram te hi ram khat ang chiahin min lo awp bet a, chung ram ho te chuan Independent kan han hmu ta sap sapa kawl ram pawh hian 1948 January ni 4-ah independent kan hmu ve ta a, ram then hran a lo nih takah chuan seifa thenkhatte chu Tiaural India ramah an bet a, a thente chu Tiau chhak kawlram chhungah kan bet ta a ni.

Kawlram in independent kan lak dawn khan “dan leh hrai” Basic Principle (a chhikhan upa drie) a duan a lo ngai a. Chu chu Kawlramin Independent kan lak hnu 1948 January ni 4 atanga hman tan tur a nih avangin 1947 kumah Burma sorkar hotu (Phah. Sah. Pah. Lah)te chuan chu ‘dan leh hrai’ (Constitution) innghahna tur chu a duang ta char char a. Keini lusei hnamte hi kawlrama awm kan tlem em avangin, kawlram sipai Taung Oo a awm Pu Thanghleia chuan an dan siam thar turah chuan Lusei hnam an ziah luh theihnghilh palh ang tih hlauvin, sorkar (Phah. Sah. Pah. Lah) hotute hnenah chuan lehkha ziakin an theh lut ve ta a.

Sorkar hotute chuan chu mi kum chuan Pu Thanghleia chu tum hnih meuh kovin an hriat duh pawimawh te an zawt a, Lusei te chu kawlram chhunga cheng hnam dangte ang bawk a kawlram mi hlun dik tak an nih zia pawmin (a chhikhan upa-drie) Basic Principle ram dan pui an duan mekah chuan an ziak lut a ni. Amaherawh chu eng hnam hlawmah nge an tel duh an zawta, Chin hnam hlawmah ziak lut che u ila a tha ang em? an ti a. ‘Aw le’ a ti hmiah a, chin hnam hlawmah an ziak lut ta a ni. (Burma hnam hrang hrangte hi hnam hlawm lian 8-ah then an ni, Puibawiha.).
Chin hnam hlawma an ziah luh danah chuan chutih laia Lusei te chenna chu an zawt a; Tahan leh a chheh velah khaw 4 vel leh Tiau kam velah khaw 40 vel an awm thu a hrilh a ni. Pu Thanghleia hi sipai hmuna awm daih a ni a, Tahan leh a chhehvela khaw awm zat a hre chiah lo a ni ang. he tih hunlai hian Tahan leh a chhehvelah hian khaw 10 lai an awm tawh zawk. 1947-a ram ‘dan leh hrai’ an siam lai hian Hualngo zinga pa langsar tak Pu Savuta pawh a tel ve. Pu Thanghleia an koh vawi hnihnaah Pu Savuta chuan Pu Thanghleia chu a lo chibai a. Pu Thanghleia chuan Mizo I ni e lo? A lo ti a. Pu Vuta chuan ni e, tlangmi kal pang ate zinga pakhat ka ni ve a sin a ti a. Pu Thanghleia chuan nangin tan I lo la a niang chu a lo ti a. Pu savuta chuan harsatna a awm lo, a fel vek tawh e a lo ti a, a hriat pui hle tih a lang a ni.

Heng hun lai hian kei ni seifa te hian ram tia kawh tur kan nei ve lo a ang. Tuna Hualngo tlangdung kan tih pawh Zahau Lal Thang Tin Liana ram, a awp behna hnuaia awm a ni a, an hnenah chhiah pawh an chawi a. Tuna Thang Tin Liana in ban te pawh hi thinglei khua chhehvela far ban hah em em a suih saka puin an tum sak a ni. Chawnghawih khaw lal inchuh thu-ah Lianvela leh Nungbika te pawh Tlaisun lal hnenah an kal a, Tlaisun lal chuan Lianvela chu a pawm zawk thu te, Nungbika pawh Bualhreiah khua an pek thu te, Vangva lal Zanghingloa pawh silai cheng chher a thiama, Tlaisun lal a pek a vanga Vangva khua a sat chauh a nih thu te hriat a ni. Chutia Pu Thanghleian Lusei te chenna tia a lo kawh takah chuan; kawlram sorkar pawh chuan (lusei taungtan) lusei tlangdung tih hming a lo puttir ta a, school zirlaiah hial lo telh-in map-ah pawh an lo lang ta a, chutih laia kan seifa te zinga mithiam langsar deuh Pu Savuta phei chu a lawm hle niin an sawi. Hetih hun lai hian Kawlramah chuan hnam pui 5 awm anga ngaih a ni a, chungte chu- Kawl, Kachin, Shan, Karen Ni leh Chin te an ni.
(Remchan huna chhunzawm tur)

1 comment:

Anonymous said...

I thu ziak chu mak hle mai hualngo do na lam a hawi tlat in ka hria nangmah hi i ni hial in ka hria puvanneihtluanga burma ah a lo kal lai khan burma hi kan ram kan ti ngai lo ti a in ti mizoram emem kha i pian leh mur na ah chuan hualngo thisen kai i ni an tia i pa lam chu kan hre lo hualngo hi lusei diktak an ni zawk in ti lusei ni lovin