Mar 9, 2009

NU KHAWNGAIHTHLAK

(Hei hi ka thuziak tawh zawng zawngah tha ka tih ber a ni ve a)
Hmanlai Judate sakhua serh leh sang danah chuanin thi chhuak chuan mi (bleeder) atithianghlim lova, thil thinghlim lo (unclean) chu khawih thianglo a ni nghal bawk (untouchable). Hei vang hi emawni dawn Samari mi tha tehkhin thu-a puithiam khan hliamtuarpa kha a bawisawm loh aw. Chutiang zelin phar te, ruangte hi unclean-a ngaih an ni. Lal Isua hun laia Juda nu ho zawng zawng kha hunbi nei a (thi neih or ' v ' ) thianghlim lo vek an ni (Num. 5:2, Lev. 12).

Juda te hi an sakhua hian an culture, leh social life te hi a tuam vek tih theih a ni a. An inzirtirna khauh tak avanga nun beidawng em em Juda nu khawngaihthlak tak chanchin a tang hian, an inzirtirnain an hmeichhiate dinhmun a nghawng zia leh chu an ngaihdan then khat chu keini mizo ten kan ngaih pawimawh lem si loh zia te, hnam hrang hrangin hmeichhe din hmun chung changah ngaihdan hrang kan neihte min ngaihtuah tir thei ang.

Tin mizo te hian hmeichhe dinhmun kan sawifiah dan leh endan te, kan hmeichhiate kan hnam dan a vanga an dinhmun kan tihnatna te a awm ve em? A awm ve a nih chuan chawisan an ngaihna lai tak tur pawh a ni thei ang. Kan Kristianna atangin Kristan engtin nge min zirtir? Juda ngaihdan kulmuk tak leh Thuthlung hlui zirtirna te kha a tha zawngin Isuan engtin nge a thlak danglam? Mizo ten hmeichhe chung changah Bible-in min zirtirna kan lo hriat dan hi siam rem ngai a awm ve em? Pian tirh ata mit del, piangsualte kha an chawh ngawih ngawih bik mai dawn ami? Hmeichhia nih vangin an Pathian tana rawngbawlna chu bithliah sak mai kan tum dawn em ni? Thil pek chi hrang hrang zingah thuhril theihna hi hmeichhiate tan pek ni ve lo turah kan ngai mai em ni le? Vanah chawimawina leh lawm mante chu dawng ve tlak lova ngaiin an rawngbawlna kan khap sak mai dawn em ni? Mi bawlhhlawhten chhandamna an beisei ve thei em? Chhandamna i chang tawh em? Heng a chunga zawhna te hre rengin han chhiar teh le.

He khawvelah hian hlimna leh lawmna te hi a tan beisei tur reng a awm tawh lo. A naupan laia a hlimna leh lawmna ten mual an liam sana, a tual chaipui a thian tha tak takte kha khawiah nge an awm tak? A thiante nen inkaihkuah dial diala an zai ho laite, an Juda dan an chham rual dial dial laite kha, a mittui titla tamtu, koh let theih tawh si loh an chang zo ta. Kutni vangthlaa thiante leh chhungte nen an inchibaia an inpawm vawng vawng laite kha a mitthlaah a cham reng thin. Aw-- a thian kawm ngaih thin em em a hmuh changte hian han kuaha, a harsatna, rilru hahna zawng zawng han hrilhte hi a chak thin a sin, mahse anni lahin a deh palh hlau niawm takin an en hrek hreka an kal bo san zel mai si. Mi a hluana mi awm nem leh dawrawm, hmeichhe nun nem te kha a nih vei nen, tawngtaite kha a ngainain an sakhaw hmun thlinghlim inkhawmnaa kal te kha nuam a tih ve thin teh reng nen maw. Khang hmun thianghlimte kha vawikhat tal chu a dam chhung hian kal leh theih a va han chak thin tak em!, mahse atan chutiang beisei chu beidawnna mai chauh a ni zawk si. A chhungte tan tak ngial pawh mi hnawksak mai niin a inhre tawh a. A hmeichhe puite chu hlimin an leng a sin... Engati bik nge??...Eng vang nge???....Engati nge Juda chhungkuaah a lo pian le???...

He hmeichhe khawngaihthlak tak Testimony hi i lo ngaithla teh ang u.

Mi ropui leh thil tithei te tan an nihna sawi chu thil chak awm tak a nih laiin, kei mibawlhhlawh leh hmeichhe khawngaihthlak hi i hnena han inpuan hi ka tan chuan thil zahthlak leh harsa tawpkhawk a ni. Kum 12 chhung zawng zahnaa min tuamtu, ka nun tibeidawnga khawhar taka min awmtirtu han puan chhuah chu a va harsa tak em!! Ka mite ngaiha khawih thiang lo mi tenawm min nihtirtu chu hei hi a ni, "Hmeichhe thi put reh thei lo ka nihna hi a ni" he thu sawi chhuah hi ka tan chuan a hlauhawm lutuk a sin, he khawvela ka hlimna leh lawmna ka nun zawng zawng channa tluk hial a ni. Khua ka hawi ngamlo, ka nun hi zahna kawnah a liam tak meuh meuh a ni. Ka duh vang reng pawh nilo va ka chunga thil thleng, he ka taksa natna hi ka nihna sawifiahna a lo ni ta; hri tha lo pai, khawtlang ensan, pawm theih loh leh hmangaih tlak loh, mi bawlhhlawh leh hnawl hnu ka lo ni ta. Ka tan hian beisei tur reng a awm lo. He natna khirh tak hi sual vanga ka chunga lo thleng angah min ngaihsak tlat bawk si. Ka tan chhandamna hi beisei ngam pawh a ni ve dawn em ni? Kan Juda sakhaw dana ser leh sang zo zai te hi kei mibawlhhlawh, nu rethei tan hian engtin nge ka tlin ve ang, hmun thianghlimah pawh ding tlak lo ka ni si. He khawvel zau takah hian ka mal ngawih ngawih a, mi te chuan min tiltip zo tawh si. Min deh chuan anni pawh an lo bawlhhlawh (unclean) dawn si a.

A tantirah chuan keipawh beiseina sang tak nen theihtawp chhuahin dam leh beiseiin Doctor pakhat pakhatin ka pana, kan venga nu thenkhat ten chu mi kha mi chu a ngeih an tih a piang ihhe lovin ka zawma. Thil tihharsa tak leh hlauhawm tak pawh nise dam leh beiseina zawng zawng nen theih tawp ka chhuah a ni. Ka natna avanga ka tuar dan hi i ngaihtuah ngai em? Ka sum leh bungrua neih zawng zawng ka khawhral tawh a. Ka thlarau nun tan beisei bo tak te, ka nun thlaler ang maia ro leh khawhar takte hi min ngaihtuah pui ngai em? He ka thi put reng a vanga thisen ka hloh nasat luat vanga ka taksa dawldang leh chau takte hi. Eng emaw i tih danglam theih tawh siloh mite hmusit phahna leh tenna i tawng tawh em? He khawvela i chipui neih chhun i hnampui ten, diriamna leh hmusitna nen enta che sela i hlim thei dawn em ni?

Hun a lo inhera, min hre chiangtute a piangin min hlat deuh deuha, ka thiante zawng zawng pawh chuan ka lam an hawi tawh ngai lo. Ral khat atang mittui tla zawih zawihin hlim taka an tualchai lai hi ka thlir thina. Kei chuan ka thiante hi ka thlahlel ngawih ngawih si a maw!! An bialpate nen hlim taka inkuaha an kal lai ka hmuh te hian.. kei hi tuin nge min kuah ve anga, tunge ka bialpa chu ni ve thei ang. Ka nausen laia min pawmtute khan engmah min tenna awm miah lovin min han pawm leh sela aw. Ka va han tuihal tak em. Nang chuan rilrua inthiam lohna leh suala inngaihna awm miah lo vin zalen takin i thiante banah kaiin an bulah hlim takin i hun i hmang thei a. Ka harsatna zawng zawng hriaa duat tak leh lainat taka min pawm vawng vawng theitu hi awm ve sela aw. Mite hnawl leh tenawm mai ka ni si. Engtiang khawpin nge mite kut ka khawih chaka, thiante kuah ka thlakhlelh, chutiang rilru rethei leh khawngaih thlak hi min hriat thiam pui lo vang ti raw? Kum 12 pumhlum beisei tur reng awm lo, rilru na, leh mite hmusita awm chu tuar chhung a va han rei duh tak em, ni khat pawh hi ka tan chuan a va han rei tak em!! Hmangaihna dawng lo leh suala ngaih ka ni si a.

Tuk khat chu bazaar lam panin nun beidawng tak leh chau taka lei lam biha ka kal laiin thian dun pahnih thusawi chuan ka beng a verh zawk mai a. Nu pakhat chuan "rinna thar nena thil mak titu chu Isua a ni," tih a sawia, pian tirh ata mitdel te, tin kebaite, beng ngawngte pawh a tih dam thu a han sawi chuan ka thin chu a phu dawt dawt mai a. Thil dang reng reng ka ngaihtuah thei tawh lo. Chu Isua chu tunge? keimah ngeiin hmuh ve ka tum ta a. A hnen ata thil titheihna mak tak chu dawn ve ngei ka tum ta tlat mai a ni. A puan hmawr chauh pawh dek ila ka dampui ka ring ta hial mai a ni. Mahse enge lo thleng dawn ka hre lo risk lak a ngai tak zet ta a ni. Tumah ka deh a thiang si lo. Mahse beiseina thar ka lo nei leh ta. Isua ka hmuh ni kha engtikah mah ka theihnghilh leh tawh lo vang. Kha mi nia ka chunga thil thleng kha a makin a va han ropui tak em!!! Ka nun zawng zawng chu sawi danglamin a lo awm ta.

Isua an sawi chu zirtirtu (rabbi) tiin an ko si a. Kei hmeichhe bawlhhlawh hian ka dai vaih chuan ani pawh chu thianghlim lo (unclean) ah ka siam dawn tihna a ni si a, engtin nge ka tih tak ang???. Kum 12 ka lo tuar tawha, dam reng pawh ka tan awm zia a awm tawh lo. Eng pawh nise a puan hmawr leia inhnuk chu a ruktein ka dek zeuh anga engmah a hre kher lo vang. Tichuan a hnen ata a thil tihtheihna chu ka dawn mial mahna.

Kei mibawlhhlawhin Rabbi ka khawi tih an hriat vaih chuan ... tumahin thiam min chantir lovanga, min deng hlum mai dawn em ni? Chu mai ni lo vin, chu mi tha tak pawh chu bawlhhlawhah ka siam tihna a ni dawn si a. Chu thil bawlhhlawh tak leh hawihhawm lo tak chu ka tih a ngai ta si, duhthlan tur ka nei lo a ni. Chutia ka han ngaihtuah chuan ka thil ruahmanna ringawt pawh chuan kei hmeichhe dawizep tak lung hi a tiphu dawt dawt mai si a.

Kha tiang reng rengin ka la hlau thawng ngai lo. A hun a lo thleng ta, a puan hmawr chu ka dek ta le…., a thiltihtheihna mak tak chu ka dawng ta, tihdam ka ni ta. A mak lutuk!! Ka thi a lo hul a, chakna thar mak taka thuam ka ni tih ka inhre nghal, mahse, mahse maw, Pathian hnenah lawm thu pawh ka sawi hmain Isua chu a rawn inher a, “Tunge ka puan dek?”tiin mipui zingah a rawn au chhuak ta!!! Awiii...ka rei, ka chhe zo ta, mu leh mal ka nei ta lo. Zam a vangin ka bing chuk chuka, ka hit mupin ka hria, ka hawi chhuak ngam lo, ka thil tih hawihhawm lo leh tenawm tak chu a hre ta si, engtin nge ka tih takang??? Ka chantur hi min dawn pui ve teh u. Tirilah ka khura, a hmel zahawm tak leh a bula mipui ho, thiam loh min chantirtu turte chu kei nu rethei hian ka hmachhawn ngam hlawl lo a ni. He natna a vang hian ka nun a chau va ka beidawn tawh teh reng nen tunah a ai zahna nasa zawkin min belh chhah leh ta si. Duhthlan tur ka nei ta lo, Isua hmaah chuan leiah ka bawk khup hnawka, Lal Isua mit leh mipui ho mit hmusitna leh diriamna mit meng chu ka en ngam hlawl lo a ni. Mittui tla zawih zawihin ka chanchin leh nun beidawn zia zawng zawng chu ka inpuanga, a mi ngaihdamna chu ka dil mawlh mawlh ta mai a ni. Tichuan a thin rim awka leh anchhia min lawh tur chu nghakin leia chuan ka bawkkhup ta reng a……

Mahse, mahse a mak lutuk!! Ka va han lawm tak em!! ka sawi chhuak thiam lo. Diriamna leh anchhia reng a ka atang ka dawng lo. Khawngaihna mitin min en a, “Ka fanu i rinna hi i dam pui a ni e, thlamuang takin kal tawh” min ti a, ka thu hriat chu ka ringhlel rum rum a, ka mumang mai emni tiin ka han insika, mahse a tak tak ani si. Chu mai a ni lo ka mittui pawh min hruk hul sak a sin. Isu, ka va han lawm tak em!! Ka natna avanga ka thih mek laiin i mi chhandamna chu kei nu khawngaihthlak tak hian ka lo dawng ve ta. Ka dam chhungin ka hre reng ang chea, i hming hi ka fak ning thei lo vang. Lal Isua hi kan Juda puithiam dangte nen an va inang lo tak em! Khawiah nge kan Juda sakhua serh leh sang dante kha? A bulah chuan tute pawh hi kan zalen a nih hi. Hmanah pawh khan Juda dana uirenu denhlum tur pawh kha a chhan chhuak tak a sin. Hmeichhia te hi min va lo hmangaih tak em. Pitar zangkul te pawh kha a khawiha a tidam tak a sin. Nawhchi zuarnu tan pawh Kristaah chuan hmun a awm zel, a thian tha tak a nih tira. Kan Juda sakhaw dan avang khan Puithiamte leh Pharisaite khan an haw reng a nih kha. Samari hmeichhia, nun khawhar tak mite tui chawirual pawha chawi ngam ve lo, Juda te tana biak thiang lo kha tui chhunchhuahah a biaa tunge a nih a hrilh a sin. Miten engahmaha an ngaih loh hmeithaite kha a chawimawi a, inkhawmna hmaah thawhlawm thawh tam berah a puang tak kha a nia. Nakinah chuan he lei kohhran hi van kohhran nen atakin kan la inzawm dawna, van kohhranah chuan inthliar hranna reng a awm silo. Van kohhran anna kawngah chuan thang lian deuh deuh turin inzirtir kan ngai a ni.

Chu a malsawmna thu ka hriat veleh chuan lawm a vangin ka zuanga, kawt thlerah chuan ka tlan kuala, tihdam ka nih thu chu ka tlang au puia, tumah sut tluk leh deh pawh ka tim tawh lo. Ka tan lawmna ni kawl a eng ve ta. Tunah chuan ka za len ta, thian thar ka kuah tur, vawn tur, hmangaihna ka sawi pui tur ka siam ve thei ta. Tunah chuan Temple-ah kalin Pathian biak honaah te pawh hlim takin ka tel thei ta. Tunah chuan naupang pawh ka pawm thei a, ka mi hmuh a piang mai chu chibai ka tuma. Hetianga ka nun inthlak thleng danglam takhi min hriat thiam pui thei angem le, ka lawm zia te hi. Kan Juda dan chhunga khawih thianglo, endawng kha engtin nge thlak thleng a lo nih tak? Aw kha mi ni kha ka mitthlaah hian a cham reng thin. A hmangaihna mit menga zaidamna leh ka zalenna min puan saktu awka nem zai dam tak kha ka bengah hian a cham reng thin.

Nun khawhar beidawng leh tenawm, tuma ngaihsak loh kha, hlimna leh lawmna beiseina thar leh zalenna nen thlak thleng a lo ni ta. Thil tihtheihna leh hmangaihnaa khat Isua ka tawh chin a tang khan, a ti a.

(He thu hi kum 2007 kumtir tea ka ziak a ni a. A chunga paragraph 3-naa zawhna ka siam te saw he thu i chhiar atang hian lo chhang ve ta che. Puibawiha)

No comments: